Kynsligur ágangur millum ungfólk í ítrótti vanligari enn vit halda
Ofta eru tað javnaldrar, sum fremja ágangin.04.04.2025
Ítróttur hevur nógv at siga fyri nógv ung. Við at íðka uppliva ungfólk, at tey megna eitthvørt, tey gleðast um tað, og tey hava ein felagsskap, tey trívast í. Men ítróttur hevur fyri summi eisini eina skuggasíðu.
Umleið eitt av tíggju ungfólkum, sum eru virkin í ítrótti, siga frá, at tey hava verið fyri kynsligum ágangi ella harðsskapi síðsta árið.
– Skulu vit fyribyrgja slíkar hendingar, mugu vit fáa meiri vitan um, hvat tað er, sum hendir, sigur Kari Stefansen. Hon arbeiðir fyri NOVA á OsloMet í Noregi, sum granskar í harðskapi og ágangi.
Ikki bara ein trupulleiki við “vandamiklum” venjarum
Tá vit hoyra um kynsligan ágang ella harðskap í ítróttaheiminum, fara tankarnir mangan til ógvisligar hendingar, har vaksnir venjarar hava gjørt seg inn á ungar íðkarar. Tíðindi í miðlunum so sum Venjari ákærdur fyri kynsligan ágang ímóti ungum gentum gevur okkum varhugan av, at hetta er høvuðstrupulleikin.
Slíkur ágangur fer fram og er álvasligur, men granskingin hjá OsloMet og Noregs ítróttaháskúla gevur okkum eina meiri samansetta mynd.
– Nógvur av áganginum snýr seg um venjarar, sum misnýta álitið, og ofta eru tað javnaldrar, sum fremja ágangin, sigur Stefansen.
Saman við Gerd Marie Solstad (OsloMet) og Åse Strandbu (Noregs ítróttaháskúli) hevur hon nýliga almannakunngjørt eina tíðargrein um evnið.
Óynsktar viðmerkingar og likamligur ágangur og mannminkan
Dátur frá kanningini vísa, at umleið ein av tíggju ungum í ítróttaheiminum hevur verið fyri kynsligum ágangi ella harðskapi síðstu árini. Tað vanligasta er óynsktar viðmerkingar um kropp og seksualitet (níggju prosent) og óynskt likamlig nerting (trý prosent). Tað eru serliga gentur, sum eru útsettar fyri viðmerkingunum, men bæði dreingir og gentur hava verið fyri nerting, sum tey ikki vilja hava ella hava biðið um.
– Ágangurin kann vera niðrandi viðmerkingar um kropp og seksualitet ella óbehagilig handfaring undir venjing, í dystarstøðum og í skiftingarrúminum, sigur Stefansen.
Dømi kunnu vera róp sum ”hora” og ”homo” ella likamlig kontakt, sum at verða rørd við í skrevið undir einum fótbóltsdysti.
Hendingarnar fara ofta fram í støðum, har nógv eru hjástødd, sum undir dystum ella venjingum.
– Felags fyri hetta slagið av kynsligum ágangi er, at ungfólkini ikki kunnu vera í frið, men verða útsett fyri seksualiserandi eygnakøstum, viðmerkingum og gerðum frá øðrum, sigur Stefansen.
Ein mentan fyri at vera hørð og at tiga
Ein avbjóðing er, at slíkur ágangur kann gerast vanligur í ítróttinum. Leikarar og venjarar kunnu tulka tað sum ein part av hørðu kappingarmentanini. Ungdómur kann uppliva, at hann má ”tola eitt sindur av hørðum spæli”, og tað manglar ofta reaktiónir frá vaksnum, tá ið farið verður yvir um mørk.
– Um eingin grípur inn, kann ungdómurin halda, at hesin atburðurin er í lagi. Hetta er við til at skapa eina eftirgevandi mentan, har ágangur verður gjørdur til einkis, sigur Stefansen.
Áskoðarar og venjingarstøður
Ágangur frá áskoðarum er eisini ein trupulleiki. Gentur lýsa, at tær fáa óynskt uppmerksemi frá áskoðarafjøldini, til dømis um útsjónd ella seksualiserað ”kompliment”.
Á venjingarstøðum eru fráboðanir um líknandi upplivingar, serliga frá vaksnum monnum, ikki óvanligt. Tað ágangandi í báðum støðunum snýr seg um at fáa kynsligt uppmerksemi, sum ein ikki vil hava, í eini støðu, sum ikki er kynslig. Á henda hátt verður ein órógvaður í tí, sum ein er í holt við – einum dysti ella eini venjing. Hetta kann fáa álvarsligar avleiðingar:
– Sjálvt lættari ágangur kann vera við til, at gentur kenna seg ótryggar og taka seg burtur úr ítróttinum, sigur granskarin.
Hóast ágangur frá venjarum er minni vanligur enn ágangur frá javnaldrum, fara gerðir frá vaksnum, sum fara yvir um mark, fram. Hetta kann vera viðmerkingar um kropp ella vekt ella fysiskar gerðir so sum at klamsa onkran í afturpartin. Ungdómur kann uppliva slíkar gerðir sum óbehagiligar, hóast venjarin ikki hevur ætlað annað enn at motivera tann íðkandi.
Stefansen leggur dent á, at venjarar mugu gerast tilvitaðir um, hvørji signal teir senda við sínum atburði.
Fyribyrging: Hvat kunnu vit gera?
Fyri at skapa eitt tryggari umhvørvi í ítróttinum er tørvur á meiri fyribyrging, sum fevnir breiðari. Tiltøk sum barnaváttan og møguleikar at siga frá hava nógv at siga, men hesi eru ikki nóg mikið. Tað hevur týdning at varpa ljós á mentanina, har tey, sum fremja ágangin, eru. Venjarar mugu læra at handfara allan ágang, eisini tað, sum kann tykjast ikki hava so nógv upp á seg.
– Fyribyrging eigur ikki bara at snúgva seg um at sleppa undan ágangi frá vaksnum. Tað eigur eisini at snúgva seg um at steðga óynsktari atferð millum javnaldrar og frá áskoðarum. Venjarar og onnur vaksin í ítróttinum hava stóra ábyrgd at skapa eitt inkluderandi og trygt umhvørvi, sigur Stefansen.
Granskararnir, sum hava gjørt kanningina, vóna at vera við til at økja um tilvitið um kynsligan ágang í ungdómsítrótti. Ítrótturin eigur at vera ein pallur fyri gleði og felagsskap – ikki ótta og ótryggleika.
– Hjá ungfólki, sum íðka, hevur tað alt at siga, at vaksin taka ábyrgd og gera vart við seg, tá ið farið verður yvir um mark. Á henda hátt kunnu tey tryggja, at øll fáa møguleika at vera við á einum tryggan hátt, sigur Stefansen.
Kelda: forskning.no
Mynd: pexel.com
