Nýggja nevndin í Lærarafelagnum
Nevndin skipar seg í komandi viku02.05.2022
Tórhallur við Gil, lærari í Runavíkar kommunuskúla er afturvaldur, og Eyðbjartur Skaalum, lærari í skúlanum á Argjahamri, er nývaldur. Nevndarval var á skránni á aðalfundinum hjá Føroya Lærarafelag leygardagin. Tey, sum eru í nevndini, er Jacob Eli S. Olsen, formaður, Bergur Samuelsen, Jona Højsted, Tórhallur við Gil og Eyðbjartur Skaalum. Nevndin skipar seg í næstum.
Tveir gestarøðarar vóru; Anders Bondo Christensen, fyrrverandi formaðurin í danska Lærarafelagnum, og Jenis av Rana, landsstýrismaður.
Niðanfyri kunnu tit lesa røðuna hjá Jenisi av Rana:
Góðan morgun øll somul. Og takk fyri, at tykur hava boðið mær at hava eina heilsan her í morgun.
Hugleiðing um Ukraina við søguligum baksýni relaterað til í dag
Í hesum døgum leita mínir, og uttan iva eisini tykra tankar til syndarligu støðuna í Ukraina, har kríggj, neyð og oyðing valdar. Tað undrar meg og ivaleyst flestu tykkara eisini, at okur í 2022 veruliga skulu uppliva eitt so ræðuligt kríggj her í Vestureuropa.
Fyri meir enn trimum fjórðingsøldum síðani, eftir seinna heimsbardaga, vóru tað óteljandi politikkarar, vísindafólk, heimspekingar og onnur, ið settu sær spurningin: “Hvussu kundi hetta veruliga henda? Í Týsklandi, eftir kríggið, fór ein umfatandi sjálvrannsakan fram, har eitt nú heimspekingarnir Horkheimer, Adorno og seinni Habermas settu spurningar sum: “Hví í víðu verð vóru tað so nógv fólk, sum vóru leidd handan ljósið? Hvat var tað, sum fekk vanlig fólk at fremja slíkar ræðuligar gerðir? Og mest avgerandi, hvussu kunnu okur fyribyrgja, at slíkt fer at endurtaka seg?
Henda sjálvrannsakan og hesir spurningar vóru ikki settir til fánýtis, tí eftir kríggið eru hend nógv framstig, sum eitt tað týdningarmesta kann nevnast stovnsetanin av Sameindu tjóðum og heimsyvirlýsingin um mannarættindi frá 1948.
Men krígsgerðirnar í Ukraina bera okkum í dag vitnisburð um, at vit áhaldandi mugu vera á varðhaldi og tryggja okum, at børn okra, næmingar og komandi ættarlið læra at liva saman í friði. Enntá í okra nærmastu grannalondum hava okur í hesi øld verið vitni til fremmandahatur, marginalisering og yvirgangsatsóknir. Og júst í hesum døgum frætta vit um álvarsligan ófrið, ið er íbirtur í einum av nærmastu grannalondum okra, Svøríki.
Innan skúlaverkið í okra grannalondum verður nógv gjørt fyri at menna fólkaræði, inklusión og savningarmegi. Og eg føli meg tryggan í, at sama er, og má framhaldandi verða í skúlum okkara. Í hesum sambandi hevur norðurlendska ráðharraráðið fyri nøkrum árum síðan stovnsett eitt felags norðurlendskt DIS-netverk, sum Uttanríkis- og mentamálaráðið eisini er partur av. Við at deila vitan og royndir í teimum ymsu Norðurlondunum, hevur hetta netverkið til endamáls at menna fólkaræðisligar førleikar og inkluderandi mentan- og at fyribyrgja ekskludering, radikalisering og stigmatisering.
Í Føroyum - trivnaður
So kann ein spyrja, í hvønn mun er tað viðkomandi í Føroyum at arbeiða fyri at fyribyrgja víðgongdum fremmandahatri og yvirgangi. Er støðan ikki ein heilt onnur her hjá okkum. Okur hava væl ikki somu álvarligu trupulleikar at stríðast við, sum í okra grannalondum og úti í heimi? Tað er møguligt, men sum vit øll vita, so er jú vandi tilstaðar í hvørjari vælferð.
Hóast okur her í Føroyum sum heild hava ein vælvirkandi skúla í einum lutfalsliga tryggum umhvørvi, so má eg sum landsstýrismaður aftur og aftur leggja stóran dent á at menna trivnaðin í føroyska skúlanum. Trivnaðurin í fólkaskúlanum hevur mína hægstu raðfesting, og tí nívir tað meg, tá eg frætti um børn, ið aftra seg við í heila tikið at koma í skúla. Okur mugu og skulu fáa ØLL børn at rúmast og trívast í føroyska fólkaskúlanum! Men hvørjar eru orsøkinar til, at nøkur børn kenna seg uttan fyri fólkaskúlan?
Ein arbeiðsbólkur undir leiðslu av Uttanríkis- og mentamálaráðnum hevur fyri kortum handað mær eitt tilmæli við átøkum, ið kunnu viðvirka til, at ung við sálarligum, sosialum og líknandi avbjóðingum megna at fullføra eina miðnámsskúlaútbúgving. Og útfrá tilmælunum hava vit sett arbeiði í gongd við at bøta um umstøður og trivnað á øki teirra.
Eftirfylgjandi havi eg tilnevnt ein tvørgeiraligan arbeiðsbólk, ið nú arbeiðir við at nágreina og vísa á átøk á fólkaskúlaøkinum. Átøk, sum kunnu økja um sannlíkindi fyri, at avvarðandi skipanir yvirum geirar megna at samskipa teirra virksemi, so at børn við sálarligum, sosialum og øðrum avbjóðingum trívast, mennast og læra í fólkaskúlanum. Forðast má fyri, at børn mistrívast ella detta niðurímillum. Tí tað at ganga í skúla, mennast, læra og at vera partur av einum felagsskapi í skúlanum, er ein rættur, sum øll børn eiga og skulu hava. Tí er uppgávan hjá arbeiðsbólkinum at nágreina trupulleikar og at finna loysnir og átøk á fólkaskúlaøkinum, ið kunnu betra um sálarligu og sosialu heilsuna hjá okra næmingum, og harvið um trivnaðin í skúlanum. Vit hava eisini, sum flestu vita, gjørt átøk á hesum økinum, har vit hava sett ein trivnaðarráðgeva, sum er tøk hjá øllum skúlum í Føroyum. Ein trivnaðarráðgeva, sum tit vita, at tit altíð kunnu sparra við og heita á, hava tit tørv á tí.
Endurskoðan av fólkaskúlalógini
Aðrir tættir og onnur viðurskifti innan fólkaskúlan kunnu eisini betra um trivnaðin, og harvið økja um læruúrtøkuna hjá næmingunum. Sum tit vita, hevur Uttanríkis- og mentamálaráðið, sett ein arbeiðsbólk at endurskoða ymisk øki í fólkaskúlalógini. Arbeiðsbólkurin skal lýsa fyrimunir og vansar, hvørjar ábøtur kunnu verða gjørdar, og hvørja ávirkan tær kunnu hava á undirvísing og trivnað. Í fyrstu atløgu verður arbeitt við broytingum í mun til tíma- og lærugreinabýtið, herundir m.a. at styrkja handaverk og list. Hugt verður eftir tillaginum í mun til floksstødd, og føroyskt sum annaðmál verður ment. Her kann je nevna, at ráðið hevur hækkað játtanina til júst føroyskt sum annaðmál munandi.
Harumframt leggja vit stóra áherðslu á serøkið, ið hevur tørv á og verður endurskoðað fyri tíðina. Okur hava yvirtikið sonevnda CD-orð, og eru í fer við at menna skipanina, so hon kann virka á fleiri talgildum pallum. ‘Kanningarsavnið’, ið er nýtt føroyskt kanningartilfar, ið serliga er ætlað orðblindum og lesiveikum, er somuleiðis ment. Uttanríkis- og mentamálaráðið hevur saman við Námi fíggjað tilfarið, og okur hava veitt hesum dugnaligu lærarum farloyvi til at gera kanningar, skriva og leggja handritið til rættis.
Í verandi skúlaári er ein nýggjur serflokkur settur á stovn, staðsettur í Eysturskúlanum, ið serliga er ætlaður næmingum í grunddeildini. Endamálið við hesi serligu fyriskipanini er, at næmingarnir við tíðini skulu gerast partur av vanliga flokkinum í Eysturskúlanum.
Eitt aðalmál og afturvendandi evni í fyrrnevnda arbeiðsbólki er at fáa meira læraratíð til hvønn einstakan næming. Hetta er og verður samstundis ein áminning til okkum politikkarar um, at brúk er fyri fleiri hondum at vera um okra børn.
Tað tekur tíð at gera tílíkt arbeiði til fulnar, og hesin arbeiðsbólkur kann væl koma at halda áfram í nøkur ár, eisini yvirum val, tí slíkt umfatandi, týdningarmikið og samansett arbeiði krevur støðufesti. Lat meg í parantes nevna, at ein politiskur fylgibólkur eisini er settur at fylgja hesum arbeiði.
Spurningurin er, um ikki ein slíkur bólkur støðugt burdi sitið og arbeitt - fyrst og fremst fyri at fylgja við og dagføra lógir á skúlaøkinum. Nú nevndi ein persónur, er hann nevndur, er hann kendur, at hann væntaði, at hetta arbeiði kundi fara at taka eini 8 ár! …
Tøknin og skíggjanýtsla
Tíðir broytast, og vit broytast við. Í ávísan mun kemst ikki uttan um, at børn nú, sum áður, eru myndað av tíðini, tey vaksa upp í. Tøknin og skíggjarnir eru komin fyri at verða, og børnini mugu læra at handfara nýggju tøknina. Tosað verður um talgildisbúgving, og mest avgerandi í hesum sambandi er, at okur, bæði børn og vaksin, stýra tøknini og skíggjunum, og ikki umvent! Men tað hvílir eisini á foreldrum, at taka ábyrgd í sambandi við barnsins nýtslu av tøkni og skíggjum heima við hús.
Sjálvt innihaldið á talgildu pallunum hevur sera stóran týdning, serliga tá vit hugsa um málsligu, menniskjansligu og mentanarligu menningina hjá okra børnum. Og her hevur alt samfelagið, miðlar við Kringvarpi Føroya á odda, men sanniliga eisini skúlaskipanin, eina stóra uppgávu at lyfta.
Í hesum sambandi eiga nógv, m.a. starvsfólk á NÁMI, eina stóra tøkk uppiborna fyri alt tað rúgvismikla undirvísingartilfar, sum okur hava á føroyskum máli. Hugsið bara um allar tær bøkurnar tykur vita um, ið eru týddar til føroyskt umframt allar upprunabøkurnar á føroyskum. Og ikki at gloyma stóra arbeiðið hjá Sprotanum, sum, so vítt eg skilji, í hesum døgum er við at verða komin á mál við google translate, fyri játtan, sum ráðið veitti fyri góðum ári síðani. Og sum eg skilji verður føroyskt-japanska orðabók teirra klár einaferð í heyst. Eg eri sannførdur um, at hetta økið eigur - og fer at verða ment enn meira komandi árini! Hetta er í hvussu so er nakað, eg framhaldandi vil raðfesta og játta pengar til. Eisini eri eg vísur í, at átakið ‘Føroyar lesa’, hevur og hevur havt eina sera jaliga ávirkan á lesingina hjá okra næmingum - og fyri føroyska málið sum heild.
Búnast sum menniskju og myndast sum komandi samfelagsborgarar
Ein tann týdningarmesta gávan hjá tykkum lærarum er, at tykur eiga tað bestu tíðina av samdøgrinum saman við tí virðismesta tilfeinginum okur eiga, framtíðar ættarliðinum, teimum, sum koma at mynda Føroya framyvir. Tey skulu, í samsvari við námsætlanir, nema sær vitan og fakligar førleikar, og týdningarmesta uppgáva tykkara- og forrættur- er at kunnu verða við at mynda og menna tey sum menniskju. Til menniskju, sum í treysti til sín sjálvs, og við empati, samkenslu og umsorgan fyri øðrum, skulu læra at liva saman við sínum medmenniskjum.
Harumframt skulu tey í skúlanum læra at liva og virka sum borgarar í einum fólkaræðisligum samfelagi við teirra rættindum og skyldum. Tey skulu læra at lurta eftir, skilja og rúma sjónarmið hjá øðrum borgarum, samstundis sum tey skulu menna síni evni at kjakast virðiliga og at grundgeva sakliga og siðiliga. Og tíð má setast av til kritiska refleksjón, undran og hugdýping.
Námsvísindadeildin
Námsvísindadeildin á Fróðskaparsetri Føroya hevur jú sín sera týðandi leiklut í at førleikamenna lærarar til at mynda komandi næmingin, og at gera sítt til at skapa og styrkja trivnaðin í skúlanum. Við at raðfesta tíð og orku til hetta arbeiði, kunnu læraralesandi gerast enn meira tilvitað í mun til at menna eina sunna, siðiliga og fólkaræðisliga mentan úti í skúlunum.
Eksterna eftirmetingin av deildini, og setrinum sum heild, sum eg nevndi á fundinum í fjør, verður væntandi liðug tíðliga í heyst.
Eftirútbúgving og KT-heildarætlanin
Eftirútbúgving av lærarum er ein týðandi táttur í skúlaverkinum, sum tó ikki hevur verið nóg høgt raðfestur farnu árini. Vónandi eydnast at fáa raðfest hesa hægri, so at møguleikin at eftirútbúgva verður styrktur. Her hugsi eg um bókavørðir, KT-vørðir, serlærarar, lesivegleiðarar, støddfrøðivegleiðarar, AKT-lærarar o.s.fr.
Nú eg nevndi KT-vørðir, má eg eisini nevna nýggju heildarætlanina fyri KT-í skúlaverkinum. Eg havi góðar vónir til og vænti mær nógv av hesari ætlan. Væntandi kemur hon at geva okkum eitt trygt Skúlanet, umframt eina framkomna lestrarfyrisitingarskipan, ið er felags fyri fólkaskúlan, miðnám og fróðskaparsetrið. Tað er Uttanríkis- og mentamálaráðið saman við Undirvísingarstýrinum og Námi, ið hevur staðið fyri fyrireikandi arbeiðinum.
Endi og samanumtøka
Jú, sanniliga eru okur heppin at liva her í Føroyum, har okur sum heild hava ein vælvirkandi skúla við framsóknum og dugnaligum lærarum. Somuleiðis hava okur góðar fortreytir til støðugt at menna okra skúla.
Eg byrjaði mína røðu í dag við at vísa á støðuna í Ukraina, har nógv børn hava mist møguleikan at sleppa í skúla at nema sær vitan og lærdóm- og at møta sínum vinum. Tí eri eg sera fegin um, at okur her í Føroyum hava valt at taka ímóti fyribils flóttafólkum úr Ukraina. Eitt stórt stig, sum var óhugsandi fyri fyri bert ári síðani, og sum vónandi fer at leggja lunnar undir eitt natúrligt virksemi framyvir, so leingi tørvur verður á hesum. Her kunnu vit hjálpa, stuðla og hýsa menniskjum, sum eru í djúpastu neyð og kreppu. Uttanríkis- og mentamálaráðið hevur seinastu tíðina saman við øðrum avvarðandi myndugleikum fyrireika eina tilbúgving, sum kann gera okkum so klár sum yvirhøvur møguligt at taka væl ímóti tí fremmanda.
Tað er helst ikki altíð so, at tykur fáa ta tøkk tykur hava uppiborið. Onkuntíð kunnu tykur hava gjørt eitt framúr arbeiði, hóast okkurt foreldur hevur hug at finnast at. Í so máta minnir lærarayrkið eitt sindur um tað at vera fótbóltsspælari. Øll hava eina hugsan um, hvussu ein skal spæla, hvar tú skal avlevera bóltin, ella hví tú ikki skoraði mál. Og ofta eru tað tey við ringast skili fyri fótbólti, ið vita best og rópa harðast!
Eg vil hervið hjartaliga takka tykum lærarum fyri tað framúr stóra og týdningarmikla arbeiði tykur gera hvønn tann einasta skúladag. Fyri tann góða munin tykur gera í lívinum hjá hvørjum einstøkum barni, fyri tann mátan tykur ábyrgdarfult røkja starvið og fyri tann álvaran tykur leggja í tykra uppgávu.
Serliga tíðin við korona ber vitni um, hvussu skjótt og væl tit megna at handfara nýggjar og truplar avbjóðingar.
Takk fyri øll somul - eg ynski tykkum ein framhaldandi góðan aðalfund!
